ชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Euporia longana Lamk เป็นไม้ไม่ผลัดใบ จัดเป็นผลไม้ ผลใช้รับประทานได้ และมักจะใช้เป็นส่วนประกอบของอาหารทางเอเชียตะวันออก ทั้งอาหารคาวและอาหารหวาน ผลมีลักษณะกลม มีเปลือกบางสีน้ำตาลห่อหุ้ม เนื้อในผลมีสีขาวฉ่ำน้ำและอ่อนนุ่ม ส่วนในสุดเป็นเมล็ดขนาดใหญ่สีดำ เนื้อที่เรารับประทานนั้นจริงๆไม่ใช่ผลแต่เป็น Seed coat ชนิดหนึ่งเรียกว่า เยื่อหุ้มเมล็ด (Aril)

ลำไยมีถิ่นกำเนิดอยู่ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ตั้งแต่ทางใต้ของจีนแถบมณฑลกวางตุ้ง ฟุกเกี้ยน และลิงนาน จนถึงอินโดนีเซีย ลำไยเริ่มนำเข้ามาปลูกในประเทศไทยเมื่อประมาณ ปี พ.ศ. 2439 ซึ่งตรงกับสมัยรัชกาลที่ 5 ที่จังหวัดเชียงใหม่

ผลลำไยแห้ง มักใช้ในอาหารและยาสมุนไพรของจีน เพราะเชื่อว่ามีคุณสมบัติช่วยบำรุงกำลัง ลำไยแห้ง ถือเป็นผลไม้ที่มีคุณค่าอย่างน่ามหัศจรรย์ ไม่เพียงแต่อุดมด้วยคุณค่าทางโภชนาการ จากสารอาหารที่จำเป็นต่อร่างกาย ไม่ว่าจะเป็นวิตามิน เกลือแร่ กรดหลายชนิดที่ร่างกายต้องการ เช่น กรดกลูโคนิค กรดมาลิก กรดซิตริก ฯลฯ แล้ว ยังมีกรดอะมิโน อีก 9 ชนิด ที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกาย พร้อมทั้งแร่ธาตุอีกหลายชนิด ที่ดีและมีประโยชน์ต่อสุขภาพ เช่น ทองแดง สังกะสี แมงกานีส เป็นต้น

นอกจากนี้ ลำไยยังมีคุณค่าทางการแพทย์และเภสัชอีกด้วย ถึงแม้ว่าหลายคนจะมีความเชื่อกันว่าหากรับประทานลำไยมากจะทำให้อ้วน แต่ความเป็นจริง รสหวานจากน้ำตาลผลไม้นั้น จะย่อยง่ายและมีคุณประโยชน์ต่อร่างกาย ซึ่งคือน้ำตาล 3 ชนิด กลูโคส ฟรุกโตส และซูโครสที่ร่างกายต้องการ

สรรพคุณของลำไย
ทางการแพทย์แผนโบราณของจีนนั้น เชื่อว่า ลำไยซึ่งมีสรรพคุณใช้บำรุงเลือด ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการไหลเวียนของโลหิต และบำรุงร่างกาย

ลำไย สามารถป้องกันเชื้อโรคบางชนิดได้ และเป็นยาบำรุงร่างกาย ช่วยบำรุงกำลัง ช่วยซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอ และช่วยบำรุงกำลังของสตรี ภายหลังจากการคลอดบุตร

นอกจากนั้น สำไยยังช่วยบำรุงประสาท ในคนที่เป็นโรคประสาทอ่อนๆ หรือคนที่นอนไม่หลับ หรือใจสั่น จะช่วยให้หลับสบาย ช่วยระงับประสาทที่อ่อนเพลียจากการตรากตรำทำงานหนัก ช่วยลดความเครียดและแก้อาการเครียด กระวนกระวาย ขี้ลืม ลืมง่าย ช่วยให้ความจำดี และยังบำรุงประสาทตา บำรุงผิวพรรณ รับประทานขนาด 10-15 กรัม ช่วยบำรุงม้าม บำรุงหัวใจ และช่วยย่อยอาหาร เป็นต้น

ชาวจีนโบราณนิยมกินลำไยแห้ง หรือต้มดื่มน้ำลำไยอุ่นๆ บ้างก็เอามาปรุงเป็นอาหาร หั่นฝอยผัดกับข้าวก็ได้ หรือจะเอามาต้มน้ำแกง ก็มีประโยชน์ต่อผิวพรรณและสุขภาพเช่นกัน

ในประเทศไทย ผลการวิจัยลำไยแห้งจากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ โดย รศ.ดร.อุษณีย์ วินิจเขตคำนวณ ภาควิชาชีวเคมี คณะแพทยศาสตร์ พบว่าในลำไยแห้ง มีฤทธิ์ยับยั้งสารก่อมะเร็ง ช่วยลดอนุมูลอิสระในเม็ดเลือดขาว และในอนาคต อาจนำมาใช้ร่วมกับการรักษามะเร็ง เพราะให้ผลข้างเคียงน้อยลงหรือไม่มีเลย ทำให้ลดขนาดการใช้ยาหรือเคมีบำบัดลงที่มีผลข้างเคียงมากกว่า

แพทย์ยังยืนยันสรรพคุณประโยชน์ของลำไยว่ามีสารออกฤทธิ์เหนี่ยวนำเซลล์มะเร็งลำไส้ใหญ่ และเซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาวให้ตาย สารที่ยับยั้งความเป็นพิษของสารก่อมะเร็งทางเดินอาหาร สารที่ออกฤทธิ์ลดการเสื่อมสลายของข้อเข่า ผลการวิจัยล่าสุดได้พบว่าลำไยแห้งสามารถออกฤทธิ์ทำลายและต่อต้านอนุมูลอิสระได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งยับยั้งกระบวนการสร้างเม็ดสีผิวเมลานิน ได้ดีกว่าสารเคมีที่ใช้ในเครื่องสำอางปัจจุบัน